Suốt quá trình phát triển một năm, cây cà phê cho ra trái bình thường gồm có hai hạt, hình dẹp. Tuy nhiên, trong một khu vườn cà phê, sẽ luôn có một tỷ lệ từ 1% đến 8% trái cà phê không phát triển cách bình thường mà như là một dạng đột biến. Các trái cà phê nầy không cho hai hạt dẹp mà bên trong vỏ quả chỉ phát triển một hạt duy nhất hình tròn. Nhìn thoáng bên ngoài hai loại trái nầy trên cùng một cây cà phê rất khó phân biệt. Tuy nhiên, nếu quan sát cẩn thận trong nhiều mùa vụ, nhất là khi trái chín, hạt bên trong phát triển đầy đủ, chúng ta cũng có thể nhận dạng ra được chúng. Ở việt nam thường gọi hạt cà phê nầy là cà phê Cu-li, trong tiếng Anh là peaberry và tiếng Tây Ban Nha là Caracol. Cà phê Cu-li tròn, sau khi qua chế biến, nhân cà phê sẽ được chọn, tách ra khỏi các hạt cà phê dẹp bình thường và được bán như là một dòng cà phê riêng biệt.
Theo quan sát của tôi về tiến trình sinh trưởng của trái cà phê trong nhiều năm, tôi nhận thấy trên một cây cà phê, trái cà phê Cu-li, có một nhân tròn, thường chín trước hơn các trái cà phê bình thường có hai nhân dẹp, tuy nhiên, thời gian chín đậu trên cành của nó lại kéo dài hơn, tức trái Cu-ly chậm chín nẫu hơn các trái cà phê khác. Như thế, rõ ràng quá trình sinh trưởng và trưởng thành của các trái Cu-li, tuy trong cùng một cây nhưng có điểm khác biệt với các anh em của nó. Tôi đã cẩn thận hái các trái Cu-li chín nầy và các trái chín bình thường khác trong cùng một cây, rồi tách lấy nhân và đem rang theo cùng một chế độ rang thành hai mẫu để tiến hành thử nếm (Coffee_cupping). Hương vị của Cu-li rõ ràng có sự khác biệt. Cu-li Arabica, tính a-xít của nó cao hơn, vị chua mạnh hơn và ngon hơn, hương vị phức tạp hơn, kha hấp dẫn, nhưng thể chất lại kém hơn hạt cà phê bình thường, độ dày và sánh của lớp crema cũng ít hơn. Cu-ly Robusta cũng cho kết quả khác biệt với hạt Robusta bình thường, nó có ưu thế riêng, hương thơm tốt hơn, thiên về mùi mạch nha và bánh mì cháy xen lẫn rất nhẹ và tinh tế mùi hoa quả chín nên mùi thơm khá hấp dẫn. Vị Culi-Robusta không đậm hơn hơn nhưng có nét đặc trưng riêng, ngon, hấp dẫn cách riêng, rất thú vị.
Hạt Cu-li có hương vị riêng là tất nhiên. Bởi vỉ không chỉ tính đột biến và thời gian sinh trưởng, trưởng thành của nó trên cây cà phê đã có nét riêng mà trong quá trình rang, tác đông nhiệt đối với với hai loại hạt nầy cũng khác nhau. Hạt Cu-li hình tròn, dạng hạt đồng đều, nên giảm thiểu việc tiến xúc thành trống rang tại các góc cạnh nhỏ, và quá trình truyền nhiệt cho hạt ổn định hơn trong suốt các giai đoạn rang. Lần nổ thứ nhất của hạt cà phê Cu-li trong trống rang xẫy ra ở nhiệt độ 225-228 độ C, nhanh gọn, cùng lúc các hạt Culi nổ đều, kết thúc rất gọn. Chỉ riêng nghe tiếng nổ và xem màu hạt cà phê trong giai đoạn đang nổ, cũng đã dự báo cho chúng ta chất lượng đồng đều của mẽ rang. Cà phê Cu-li do chúng tôi cung cấp cho các đối tác dùng để sản xuất và phân phối như một đòng sản phẩm riêng hay để phối trộn với các dòng cà phê khác, cho ra chủng loại sản phẩm có hương vị độc đáo theo nhà phân phối.
